Hodža je tradicionalni narodni izraz za muslimanskog vjerskog sveštenika. Njegova glavna misija je da narod uči vjeri, duhovnosti, predvodi molitve i daje savjete. Obično su to iskusni ljudi, sa dosta životnog iskustva koje mogu prenijeti na druge ljude. Jedna zanimljiva priča odigrala se upravo u džamiji, prenosimo je.
–Dragi hodža, kako si ti meni nju spomenuo, meni su se odsjekle noge momentalno.
Najstarije džamije u Bosni i Hercegovini – tragovi vjere i kulture kroz stoljeća
Bosna i Hercegovina je prostor gdje se prepliću različite civilizacije, kulture i religije, a islam je na ove prostore došao još u prvim decenijama nakon osmanskog osvajanja. Dolaskom Osmanlija, posebno nakon pada bosanskog kraljevstva 1463. godine, započinje nova epoha u kojoj se grade ne samo tvrđave, mostovi i čaršije, nego i džamije, mesdžidi i medrese. Džamije su bile više od mjesta molitve – predstavljale su jezgra društvenog, obrazovnog i kulturnog života. Najstarije džamije u Bosni i Hercegovini do danas čuvaju priču o prvom susretu ovdašnjih ljudi s islamom, ali i o urbanizaciji bosanskih gradova i sela pod osmanskom upravom.
Fethija džamija u Bihaću
Jedna od najpoznatijih i najstarijih džamija u Bosni i Hercegovini jeste Fethija džamija u Bihaću. Prvobitno je to bila crkva svetog Antuna Padovanskog, sagrađena u 13. stoljeću. Nakon što je Bihać 1592. godine pao pod osmansku vlast, crkva je pretvorena u džamiju i dobila ime Fethija, što znači „osvojena“. Danas je to jedinstven primjer u Bosni i Hercegovini gdje se jasno vide tragovi gotičke arhitekture spojeni s islamskim elementima. Njeni visoki gotički prozori i masivna konstrukcija ostali su očuvani, dok je unutrašnjost prilagođena islamskom obredu. Fethija simbolizira sudar i spajanje dvije tradicije – katoličke i islamske – te je i danas jedan od najprepoznatljivijih simbola Bihaća.
Careva džamija u Sarajevu
Najstarija džamija u Sarajevu je Careva džamija, podignuta ubrzo nakon dolaska Osmanlija. Sagradio ju je Isa-beg Ishaković 1457. godine, u čast sultana Mehmeda II Fatiha, osvajača Carigrada. Bila je to prva džamija u Sarajevu i zapravo prva monumentalna građevina oko koje će se razviti grad. Careva džamija je više puta obnavljana, jer je kroz stoljeća pretrpjela požare i rušenja. Današnji izgled datira uglavnom iz 18. stoljeća, a unutrašnjost odiše mirnoćom i jednostavnom elegancijom tipičnom za osmanski stil. Careva džamija ima poseban značaj jer je predstavljala i vjerski i politički centar Sarajeva – tu su se donosile važne odluke, okupljali uglednici i formirao identitet grada.
Aladža džamija u Foči
Jedna od najljepših i najstarijih džamija u Bosni i Hercegovini jeste Aladža džamija u Foči, sagrađena 1549. godine. Naručilac je bio Hasan Nazirović, a projektovao ju je Hajrudin, čuveni osmanski arhitekt, učenik Mimar Sinana. Aladža, što znači „šarena“, dobila je ime zbog svojih predivnih unutrašnjih ukrasa i šarenih detalja na zidovima. Smatrana je jednom od najljepših džamija u cijelom Balkanu. Tokom rata 1992. godine minirana je i potpuno srušena, ali je nakon dugogodišnje obnove 2019. godine ponovo otvorena i vraćena Foči. Danas stoji kao simbol povratka i očuvanja kulturnog naslijeđa.
Ferhadija džamija u Banjoj Luci
Sličnu sudbinu kao Aladža doživjela je i Ferhadija džamija u Banjoj Luci. Sagrađena je 1579. godine na inicijativu Ferhad-paše Sokolovića, tadašnjeg sandžak-bega Bosanskog pašaluka. Ferhadija je bila središte urbanog života Banje Luke, okružena čaršijom, hamamima i mostovima. Arhitektonski pripada klasičnom osmanskom stilu i odlikovala se posebno skladnim proporcijama i bogatim dekoracijama. Tokom rata 1993. godine džamija je minirana i sravnjena sa zemljom. Obnova je trajala godinama, uz pomoć UNESCO-a i međunarodnih organizacija, a 2016. godine Ferhadija je ponovo otvorena i vraćena kao dragulj kulturnog naslijeđa Bosne i Hercegovine.
Karađoz-begova džamija u Mostaru
U Mostaru se nalazi Karađoz-begova džamija, sagrađena 1557. godine. Naručilac je bio Mehmed-beg Karađoz, brat velikog vezira Rustem-paše. Projektovao ju je najveći osmanski arhitekt – Mimar Sinan, što joj daje posebnu važnost. Karađoz-begova džamija je najveća džamija u Hercegovini i jedna od najvećih u Bosni i Hercegovini. Visoki minaret i prostrana unutrašnjost svjedoče o monumentalnosti, dok detalji ukazuju na Sinanovu genijalnost. Džamija je kroz stoljeća bila centar vjerskog i obrazovnog života Mostara, a danas je nezaobilazna turistička i kulturna destinacija.
Sinan-begova džamija u Čajniču
U Čajniču je 1570. godine podignuta Sinan-begova džamija, koja se smatra jednom od najstarijih u istočnom dijelu Bosne. Osim arhitektonskog značaja, džamija je poznata i po tome što se u njoj čuva znameniti rukopis – Čajnička hronika, kao i vrijedne islamske rukopisne knjige. Zbog svoje starosti i važnosti, Sinan-begova džamija ima posebno mjesto u kulturnom naslijeđu Bosne i Hercegovine.
Bijela džamija u Visokom
Bijela džamija u Visokom, poznata i kao džamija sultana Fatiha, izgrađena je ubrzo nakon 1463. godine, kada su Osmanlije osvojile Bosnu. Prema predaji, sultan Mehmed II Fatih lično je naredio njenu izgradnju. Bijela džamija je jedna od prvih džamija sagrađenih u unutrašnjosti Bosne, a njen jednostavan, ali prepoznatljiv izgled svjedoči o ranim fazama islamske arhitekture na ovim prostorima.
Hadži-Alijina džamija u Počitelju
Na jugu Bosne, u slikovitom mjestu Počitelju, nalazi se Hadži-Alijina džamija, sagrađena 1563. godine. Smatra se jednim od najljepših primjera hercegovačke osmanske arhitekture. Smještena na uzvišenju, dominira cijelim mjestom i zajedno s tvrđavom i starim kućama čini jedinstven ambijent koji privlači turiste iz cijelog svijeta.
Šarena džamija u Travniku
U Travniku, nekadašnjoj prijestolnici bosanskih vezira, stoji Šarena džamija (džamija Sulejmanije), izgrađena 1757. godine. Iako nije najstarija, svojom unutrašnjom dekoracijom – šarenim zidnim oslikavanjima i cvjetnim motivima – spada u najposebnije džamije Bosne i Hercegovine. Travnik je i inače grad s velikim brojem starih džamija, od kojih su mnoge građene još u 16. stoljeću.
Značaj najstarijih džamija
Sve ove džamije nisu samo vjerski objekti – one su dokumenti historije. One govore o prvim susretima Bosne i Hercegovine s osmanskom kulturom, o razvoju gradova, obrazovanju i umjetnosti. Mnoge od njih su rušene, obnavljane i ponovo rađane, što simbolično odražava i sudbinu bosanskog naroda. Njihova arhitektura je spoj jednostavnosti i duhovnosti, dok njihove priče podsjećaju da su vjera i kultura uvijek bile upisane u tlo ove zemlje.
Najstarije džamije u Bosni i Hercegovini – od Careve u Sarajevu i Bijele u Visokom, preko Fethije u Bihaću, do Aladže, Ferhadije i Karađoz-begove džamije – predstavljaju dragocjeno naslijeđe koje povezuje prošlost i sadašnjost. Njihova obnova nakon rušenja pokazuje snagu vjere i tradicije, a njihova ljepota i historija čine ih važnim dijelom identiteta Bosne i Hercegovine.
