Ova današnja priča će vas podsjetiti na neka vremena koja nisu toliko davno prošla. Tada su se nosile maske i svijet je bio u panici. No obzirom da je ovo sadržaj humorističnog sadržaja, evo jedne priče koja će vas nasmijati do suza.
–Ma kamo sreće da idemo u dućan. Nego Fata skuhala graha za 3 dana, evo svi nosimo maske i po kući.
Korištenje zaštitne maske tokom zaraznih bolesti je tema koja se u posljednjih nekoliko godina našla u centru globalne pažnje, posebno zbog pandemije COVID-19. No, ideja o zaštiti disajnih puteva nije nova — maske se koriste više od jednog stoljeća, a njihova svrha, tipovi, način korištenja i učinkovitost razvijali su se u skladu s medicinskim saznanjima i tehničkim mogućnostima.
Istorijski razvoj i početak korištenja maski
Prvi oblici zaštitnih maski javili su se krajem 19. i početkom 20. stoljeća, kada su ljekari počeli shvatati povezanost mikroorganizama i prenošenja bolesti kapljičnim putem. Francuski hirurg Paul Berger je 1897. godine prvi dokumentovao korištenje hirurške maske od gaze, kako bi zaštitio pacijente tokom operacija. U isto vrijeme, u Aziji su korištene improvizovane maske od tkanine tokom epidemija kuge i gripe.
Tokom pandemije španske gripe 1918–1920., maske su postale obavezne u mnogim dijelovima svijeta. Tada su bile izrađene od nekoliko slojeva gaze i vezivale su se trakama iza glave. Iako su imale ograničenu efikasnost u poređenju s današnjim standardima, predstavljale su značajan korak ka javnozdravstvenim mjerama.
Svrha nošenja zaštitne maske
Primarna funkcija zaštitne maske je sprječavanje širenja kapljica koje nastaju prilikom disanja, govora, kašljanja ili kihanja. Postoje dvije osnovne uloge maske:
-
Zaštita drugih od zaražene osobe – ako osoba nosi masku dok je bolesna, ona smanjuje vjerovatnoću da kapljice dospiju u okolinu.
-
Zaštita osobe koja nosi masku – određeni tipovi maski, posebno respiratori (npr. N95, FFP2, FFP3), filtriraju čestice iz zraka i smanjuju rizik udisanja virusa ili bakterija.
Vrste zaštitnih maski
1. Hirurške maske
-
Višeslojne maske izrađene od posebnog filtrirajućeg materijala.
-
Primarno štite druge od kapljica koje ispušta nosilac maske.
-
Jednokratne su i treba ih mijenjati nakon nekoliko sati ili kada postanu vlažne.
2. Respiratori (N95, KN95, FFP2, FFP3)
-
Filtriraju najmanje 94–99% čestica iz zraka.
-
Koriste se u medicinskim ustanovama, tokom rada s visoko zaraznim pacijentima ili u sredinama s visokim rizikom izlaganja.
-
Moraju dobro prijanjati uz lice kako bi bili efikasni.
3. Maske od tkanine
-
Višekratne, perive i često dostupne u raznim dizajnima.
-
Efikasnost zavisi od broja slojeva, vrste materijala i načina izrade.
-
Preporučuje se da imaju barem tri sloja — unutrašnji koji upija vlagu, srednji filtrirajući i vanjski koji odbija vlagu.
Pravilno korištenje maske
Efikasnost maske direktno zavisi od pravilne upotrebe. Maske se moraju nositi tako da potpuno prekrivaju nos, usta i bradu, bez praznina sa strane. Prilikom stavljanja i skidanja maske treba dodirivati samo trakice ili gumice, a ne prednju površinu.
Neke ključne smjernice su:
-
Operite ili dezinfikujte ruke prije i nakon dodirivanja maske.
-
Nemojte spuštati masku ispod nosa ili brade.
-
Ne koristite jednokratne maske više puta.
-
Perite maske od tkanine nakon svakog korištenja.
-
Ako maska postane vlažna, odmah je zamijenite.
Učinkovitost maski u sprječavanju zaraze
Brojna istraživanja pokazala su da dosljedno nošenje maski smanjuje širenje respiratornih infekcija, uključujući gripu, COVID-19, SARS i prehladu. Njihova učinkovitost zavisi od:
-
vrste maske,
-
pravilnog korištenja,
-
kombinacije s drugim mjerama (distanca, ventilacija, pranje ruku).
Respiratori N95 ili FFP2 pružaju viši nivo zaštite od hirurških i platnenih maski, posebno u zatvorenim, slabo ventiliranim prostorima.
Maske i javno zdravlje
Nošenje maski nije samo individualna zaštita, nego i kolektivna mjera. Kada veći procenat populacije nosi maske, ukupna količina virusa u cirkulaciji se smanjuje, što usporava ili zaustavlja epidemiju. Taj koncept je posebno važan kod bolesti koje se prenose od osoba koje nemaju simptome.
Psihološki i socijalni aspekti
Korištenje maski ponekad izaziva otpor zbog nelagode, osjećaja ograničenosti u disanju ili estetskih razloga. Međutim, tokom pandemije razvijena je i nova “kultura maske” — maske su postale modni dodatak, sredstvo izražavanja stava, pa čak i znak solidarnosti.
S druge strane, kod dijela populacije javila se “pandemijska iscrpljenost”, što je dovelo do nepridržavanja preporuka, posebno kad je percepcija rizika pala.
Kombinovanje maski s drugim mjerama
Maske same po sebi nisu savršena zaštita. Njihova učinkovitost značajno raste ako se kombinuju sa:
-
fizičkom distancom (minimalno 1–2 metra),
-
čestom dezinfekcijom ruku,
-
izbjegavanjem zatvorenih prostora s puno ljudi,
-
dobrom ventilacijom prostorija.
Zaštitne maske predstavljaju jedan od najjednostavnijih, najjeftinijih i najučinkovitijih alata u borbi protiv zaraznih bolesti koje se prenose kapljičnim ili aerosolnim putem. Iako se o njihovoj ulozi često raspravlja, naučni dokazi jasno potvrđuju da njihova pravilna i dosljedna upotreba spašava živote. U kombinaciji s drugim javnozdravstvenim mjerama, maske mogu značajno smanjiti obim epidemija i zaštititi najosjetljivije članove društva.
