Dolari su jedna od najpoznatijih svjetskih valuta, pored eura. Svako je čuo za američki dolar a junak naše priče upustio se u falsifikovanje dolara što je jako kažnjivo. No, obzirom da nije baš bio veliki poznavaoc materije, napravio je dolare koji ne postoje, što je na kraju proizašlo u jednu komičnu situaciju.
-Nećeš vjerovat ali razmijenio sam. A ti si bio skeptičan. Sve sam razmijenio po 3 i 4 dolara.
Poreklo i naziv dolara
Riječ dolar ima svoje korijene u 16. vijeku, a potiče od njemačke riječi Thaler (skraćeno od Joachimsthaler). To je bio srebrni novčić kovan u rudarskom gradu Joachimsthal (današnja Češka). Taj novac bio je toliko raširen i cijenjen u Evropi da je postao sinonim za kvalitetnu srebrnu valutu. Vremenom se naziv prilagodio u različitim jezicima: tolar u slovenskim zemljama, daler u Skandinaviji, a u engleskom jeziku – dollar.
Britanske kolonije u Americi u početku su koristile različite valute, uključujući britanske funte, holandske guldene i španske srebrne dolare (pieces of eight). Upravo su ti španski dolari, široko prihvaćeni u kolonijama, dodatno učvrstili upotrebu naziva dollar. Kada su Sjedinjene Američke Države postale nezavisne, odlučile su da usvoje dolar kao službenu valutu, čime su se odvojile od britanskog monetarnog sistema.
Uvođenje američkog dolara
Prvi korak ka stvaranju jedinstvene američke valute napravljen je 1792. godine kada je donesen Coinage Act – zakon kojim je ustanovljena Kovanica Sjedinjenih Američkih Država (U.S. Mint). Odlučeno je da nova valuta bude dolar, podijeljen na 100 centi, što je bio praktičan decimalni sistem inspirisan francuskim modelom.
Prvi američki dolari bili su srebrni novčići, dok su zlatnici kovani u većim denominacijama. Papirni novac počeo se izdavati tek tokom Građanskog rata (1861–1865), jer je vladi bilo potrebno dodatno finansiranje. Ti rani novčanici nazivali su se greenbacks zbog svoje zelene boje – a upravo je ta boja ostala zaštitni znak dolara do danas.
Simbol dolara ($)
Jedan od najprepoznatljivijih simbola na svijetu, znak dolara $, ima nekoliko mogućih objašnjenja. Najraširenija teorija kaže da znak potiče od skraćenice za španski pezos (PS), koji su kolonisti često koristili. S vremenom, slovo S je ostalo, a slovo P se stopilo u vertikalnu crtu preko njega. Druga teorija sugeriše da znak potiče od heraldičkog simbola sa španskog grba – stubova Herkula sa vrpcom u obliku slova S. Ipak, bez obzira na tačno porijeklo, simbol dolara danas je globalno prepoznat kao sinonim za novac uopće.
Zlato, srebro i dolar – standardi kroz istoriju
Dolar je tokom 19. vijeka bio vezan za srebro i zlato. Sjedinjene Države dugo su koristile tzv. bimetalni standard – kombinaciju srebra i zlata. Međutim, zlato je postepeno postalo dominantno.
Godine 1900. uveden je Gold Standard Act, kojim je dolar zvanično vezan isključivo za zlato. To je značilo da je svaka novčanica mogla biti zamijenjena za određenu količinu zlata. Ovaj sistem davao je stabilnost i povjerenje, ali je istovremeno ograničavao monetarnu politiku države.
Nakon Velike depresije 1930-ih, predsjednik Franklin D. Roosevelt ukinuo je pravo građana da zamjenjuju dolare za zlato, ali je dolar i dalje ostao vezan za zlato u međunarodnoj trgovini. Prava prekretnica desila se 1944. godine sa Bretton Woods sporazumom, kojim je američki dolar postao glavna svjetska valuta i vezan za zlato po fiksnoj cijeni (35 dolara za uncu zlata).
Kraj zlatnog standarda i era fiat dolara
Godine 1971, predsjednik Richard Nixon ukinuo je zlatni standard u poznatom potezu nazvanom „Nixon Shock“. Od tada dolar više nije bio vezan ni za kakvu fizičku vrijednost, već je postao fiat valuta – njegova vrijednost zasniva se na povjerenju u američku vladu i ekonomiju.
To je omogućilo veću fleksibilnost u vođenju monetarne politike, ali je otvorilo i put inflaciji i velikim oscilacijama vrijednosti dolara. Uprkos tome, dolar je zadržao status glavne svjetske valute zahvaljujući ekonomskog i političkog uticaju SAD-a.
Dolar kao globalna valuta
Danas je dolar najvažnija svjetska rezervna valuta. Više od 60% svjetskih deviznih rezervi centralnih banaka čuva se u dolarima. Nafta, zlato i mnoge druge sirovine na međunarodnom tržištu cijene se u dolarima – zato se često govori o „petrodolarima“.
Mnoge zemlje, poput Paname, Ekvadora i Salvadora, uopšte nemaju sopstvenu valutu, već koriste američki dolar kao službenu. Druge zemlje, poput Hong Konga ili Saudijske Arabije, vezale su vrijednost svoje valute direktno za dolar. To govori o ogromnoj snazi i uticaju ove valute na globalnu ekonomiju.
Dolari izvan Amerike
Osim američkog dolara, postoji još nekoliko valuta koje nose isto ime – kanadski dolar, australijski dolar, novozelandski dolar, singapurski dolar, hongkonški dolar itd. Sve ove valute dijele isto porijeklo naziva, ali svaka ima svoju priču i vrijednost.
Ipak, američki dolar (USD) je daleko najdominantniji i često se koristi kao globalna mjera vrijednosti. Kada investitori traže sigurnost u vrijeme kriza, oni obično kupuju dolare i američke državne obveznice, što dodatno učvršćuje njegovu poziciju.
Izgled dolara kroz istoriju
Prvi papirni dolari (greenbacks) iz 1860-ih imali su jednostavan dizajn i nisu bili sigurni protiv falsifikovanja. Tokom 20. vijeka uvodile su se razne zaštitne mjere – vodeni žigovi, mikrotekst, posebne tinte i najnovije hologramske trake. Dolar je poznat po svojoj zelenoj boji, zbog čega ga često nazivaju greenback.
Na poleđini novčanica nalaze se znamenite zgrade (Kapitol, Bijela kuća, zgrada Trezora), dok su na prednjoj strani portreti američkih državnika: George Washington na jednodolarskoj novčanici, Abraham Lincoln na petici, Alexander Hamilton na desetici, Andrew Jackson na dvadesetici, Ulysses S. Grant na pedesetici i Benjamin Franklin na stotici. Posebne, rijetke denominacije od 500, 1000, 5000 i 10000 dolara prestale su se štampati 1969. godine, ali i dalje vrijede kao zakonsko sredstvo plaćanja.
Kritike i izazovi dolara
Iako je dolar dominantan, on se suočava i s kritikama i izazovima. Jedan od glavnih problema je ogromni američki dug, koji prelazi desetine triliona dolara. Kritičari tvrde da prevelika količina štampanja novca može ugroziti povjerenje u dolar.
Također, neke zemlje poput Kine i Rusije nastoje smanjiti zavisnost od dolara i koriste sopstvene valute u međunarodnoj trgovini. Pojavile su se i nove prijetnje poput kriptovaluta (Bitcoin i druge), koje neki vide kao alternativu dolaru u budućnosti.
Dolar i svakodnevni život
Bez obzira na geopolitičke promjene, dolar ostaje nezaobilazan u svakodnevnom životu. Turisti širom svijeta često ga koriste kao sigurno sredstvo plaćanja. Mnogi online servisi i globalne kompanije cijene svoje proizvode u dolarima. Čak i ljudi u zemljama sa slabim domaćim valutama često čuvaju štednju u dolarima, jer ga smatraju stabilnim i sigurnim.
Dolar je prošao dug put od srebrnog talera iz čeških rudnika do globalne valute koja dominira svjetskom ekonomijom. On je simbol moći, ali i povjerenja. Iako nema više podršku u zlatu, njegova snaga leži u ekonomskoj i političkoj težini Sjedinjenih Država. Danas je dolar mnogo više od novca – on je mjera vrijednosti, političko oružje, sredstvo moći i svakodnevna stvarnost milijardi ljudi širom svijeta.
