Na području bivše Jugoslavije početkom devedesetih godine desio se tužni rat koji je devastirao Jugoslaviju i umnogome unazadio države. Nastalo je šest država i kada pitate građane, svi žale za bivšom republikom. No ipak danas smo tu da se našalimo na tu temu i stoga ide jedna duhovita priča za vas.
Srbin odgovara:
–A čim je malo podignem, odmah me za vrat hoće da uhvati.
SRBI – PRIČA O NARODU KOJI PAMTI, TRAJE I PREŽIVLJAVA
Od pradavnina do savremenog doba, kroz vijekove heroizma, stradanja, ponosa, umjetnosti i borbe za identitet
Srbi su jedan od južnoslovenskih naroda, narod bogate istorije, kompleksnog identiteta i duboke ukorijenjenosti u kulturnom, religijskom i političkom prostoru Balkana. Vjekovima oblikovani u sudaru velikih civilizacija – između Istoka i Zapada, pravoslavlja i islama, hrišćanstva i paganskih korijena, Austro-Ugarske i Otomanske imperije – Srbi su postali narod ne samo opstanka, već i otpora, sjećanja i izražene unutrašnje svijesti o sebi.
PORIJEKLO I RANI ISTORIJSKI TRAGOVI
Porijeklo Srba, kao i ostalih Slovena, vezuje se za praindoevropska kretanja naroda i migracije iz pravca današnje istočne Evrope. Početkom 7. vijeka, Sloveni dolaze na Balkan, a među njima i plemena koja će se kasnije oblikovati u srpski narod. Prvi zabilježeni pomen Srba nalazi se u djelima vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita iz 10. vijeka.
Srbi naseljavaju područje koje danas obuhvata Srbiju, Crnu Goru, Bosnu i Hercegovinu, dio Hrvatske, ali i šire prostore. Rana srpska kneževstva i župe postepeno prelaze u feudalne tvorevine, podložne jakim uticajima Vizantije i Rimskog carstva, ali s jasnom tendencijom očuvanja vlastitog identiteta.
NASTANAK SRPSKE DRŽAVNOSTI
Prva ozbiljna srpska država bila je kneževina pod vođstvom kneza Vlastimira u 9. vijeku, da bi se u narednim vjekovima razvila u srednjovjekovno carstvo pod Nemanjićima. Stefan Nemanja, otac dinastije, postavlja temelje srpske države i pravoslavne crkve.
Kroz dinastiju Nemanjića (12–14. vijek), Srbija doživljava zlatno doba, posebno pod Carom Dušanom Silnim, koji 1346. proglašava Srpsko carstvo. U tom periodu nastaju monumentalne crkve, manastiri, zakonici, pjesme i epski narativi koji do danas čine srž srpskog identiteta.
KULTURA I DUHOVNOST
Duhovno središte srpskog naroda postaje Pravoslavna crkva, a Sveti Sava, sin Stefana Nemanje, osnivač je Srpske pravoslavne crkve i simbol nacionalne pismenosti, prosvjete i duhovnog identiteta. Manastiri poput Studenice, Žiče, Dečana, Gračanice i Hilandara nisu samo vjerski, već i kulturni centri.
Srpska srednjovjekovna književnost, freske i ikonografija dostigle su visok nivo, uporediv sa velikim civilizacijama. Pisani Zakonik cara Dušana svjedoči o razvijenom pravnom i društvenom sistemu, što je u tom vremenu bilo rijetkost.
TURSKO ROPSTVO I EPSKA SVIJEST
Pad srpskog carstva 1389. na Kosovskom boju označava prekretnicu. Poraz protiv Osmanskog carstva nije samo vojni, već i civilizacijski i emotivni šok za narod. Od tada se formira specifična “kosovska svijest” – osjećaj žrtve, vječne borbe i ponosa u porazu. Srbi tada ulaze u vijekove turskog ropstva, ali i formiraju epski narativ kroz pjesme o Milošu Obiliću, caru Lazaru, Marku Kraljeviću i drugima.
Srpska narodna epika, bogata i razvijena, postaje stub narodne svijesti. Kroz gusle i usmenu književnost, čuvaju se sjećanja na prošlost i identitet.
BUNOVNA VREMENA I NOVO VASKRSNUĆE
U 19. vijeku dolazi do buđenja nacionalne svijesti, prvenstveno kroz Prvi i Drugi srpski ustanak, predvođene Karađorđem i Milošem Obrenovićem. Te borbe dovode do obnavljanja srpske državnosti i kasnijeg stvaranja Kneževine, a zatim i Kraljevine Srbije.
Paralelno, u kulturnom smislu, dolazi do preporoda: Vuk Karadžić reformiše jezik i pismo, Dositej Obradović propagira prosvjetu i racionalizam, a srpska književnost, slikarstvo i muzika doživljavaju snažan razvoj. Srbi počinju da vide sebe ne samo kao narod otpora, već i kao narod znanja, nauke i umjetnosti.
VELIKI RATOVI I STRADANJA
Srbi su u 20. vijek ušli kao narod u stalnoj borbi za slobodu. Tokom Balkanskih ratova i Prvog svjetskog rata, narod je pretrpio ogromna stradanja, ali je i dao izuzetne primjere heroizma. Albanska golgota, bitka na Ceru, Kolubari, kao i masovno učešće srpskog naroda u otporu, postali su legende.
U Drugom svjetskom ratu, Srbi su se našli rastrgani između četnika i partizana, ali i žrtve strašnih zločina, posebno u NDH, gdje su sistematski ubijani u logorima poput Jasenovca.
POSLIJERATNO VRIJEME I JUGOSLOVENSKI IDENTITET
Nakon rata, Srbi su zajedno s ostalim narodima Jugoslavije učestvovali u izgradnji socijalističke federacije. Iako formalno ravnopravni, u percepciji mnogih ostalo je pitanje srpskog položaja unutar federacije – rastrzanosti između matične Srbije i miliona Srba u BiH, Hrvatskoj, Crnoj Gori i drugim republikama.
Srbi su u poslijeratnoj Jugoslaviji dali mnoge umjetnike, naučnike, sportiste i političare. Beograd postaje jedan od najvažnijih centara Balkana, a srpska kultura (film, pozorište, muzika, književnost) doživljava uzlet.
RASPAD JUGOSLAVIJE I TRAGEDIJA 90-IH
Devedesete godine donose krvavi raspad SFRJ. Srbi se ponovo nalaze na udaru istorije. Ratovi u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i na Kosovu ostavljaju duboke rane i trajne posljedice. Srbi u Krajini i BiH postaju žrtve progona, ali i sami učestvuju u zločinima – što ostaje trajna tema sporova, suočavanja i (ne)dovršene istine.
Političke izolacije, NATO bombardovanje 1999, gubitak Kosova i pad režima Slobodana Miloševića dodatno su traumatizovali srpski narod, koji početkom 21. vijeka ostaje zbunjen, osiromašen, ali i odlučan da preživi.
SRBI DANAS – IZMEĐU TRADICIJE I MODERNOSTI
Danas, Srbi su narod koji živi u Srbiji, Bosni i Hercegovini (najviše u Republici Srpskoj), Crnoj Gori, Hrvatskoj, ali i u ogromnoj dijaspori – od Kanade i Australije, do Njemačke, Austrije, Švedske i SAD-a.
Srpski identitet je spoj tradicije i modernosti. Pored dubokog poštovanja prema crkvi, istoriji i običajima, javljaju se i generacije Srba koje se okreću savremenim tokovima: IT industriji, startapima, globalnoj kulturi.
Ipak, borba za afirmaciju sopstvenog identiteta, za ravnopravnost Srba van matice (posebno u regionu), kao i suočavanje sa sopstvenom prošlošću, ostaje i dalje aktuelno.
SRPSKA KULTURA, UMJETNOST I DUH
Kroz vijekove, Srbi su stvorili neprocjenjivo bogatstvo umjetničkih djela. Od narodne epike, preko velikana poput Njegoša, Iva Andrića (nobelovca), Meše Selimovića, Crnjanskog i Danila Kiša, do savremenih pisaca, reditelja, glumaca i muzičara.
Srpska slava, krsna imena, običaji Božića, Vaskrsa, pravoslavne liturgije, epika i sevdah, nošnje i tradicionalna muzika, ali i urbani Beograd, novosadski EXIT festival, teslanska imaginacija, košarkaški genij i teniski šampion Novak Đoković – sve to čini mozaik jednog složenog, ali duboko bogatog identiteta.
KO SU SRBI?
Srbi su narod koji pamti. Koji nosi krst istorije na leđima, ali i osmijeh u inat. Koji zna biti tvrdoglav, ali i topao. Narod koji zna da plače za prošlim i da sanja veliko. Ponekad zabludjeli, ponekad ponositi do tačke ludosti – ali gotovo uvijek emotivni, vezani za zemlju, crkvu, porodicu i narodnu riječ.
Srbi su narod koji je naučio da gubi i da se vraća. Da bude i heroj i prognanik, i učitelj i vojnik, i pjesnik i političar. Srbi su narod koji traje, ne zato što ima mnogo – već zato što ima snagu da se obnavlja iz pepela.
