Jedna zanimljiva situacija dogodila se na času biologije. Naime, učiteljica je predavala o srcu ali prvo je postavljala pitanja da vidi koliko učenici znaju. Kada je pitala jednog učenika o srcu dobila je u najmanju ruku neobičan odgovor. No ovaj odgovor je otkrio jednu istinu.
–Ajde srce moje sada ćeš da raširiš noge.
Srce je centralni organ kardiovaskularnog sistema i ima ključnu ulogu u održavanju života. Njegova osnovna funkcija je pumpanje krvi kroz tijelo, čime se svim ćelijama obezbjeđuju kisik i hranjive tvari, a uklanjaju otpadni produkti metabolizma. Da bi se to postiglo, srce ima preciznu anatomsku građu i složenu fiziologiju koja omogućava neprekidan i ritmičan rad.
Anatomija srca
Srce se nalazi u grudnoj šupljini, između pluća, iza grudne kosti, u prostoru koji se zove medijastinum. Ima veličinu približno stisnute šake odraslog čovjeka i težinu od oko 300 grama. Građeno je od četiri šupljine: dvije pretkomore (atrija) i dvije komore (ventrikula). Desna strana srca prima krv siromašnu kisikom i pumpa je prema plućima, dok lijeva strana prima krv bogatu kisikom i šalje je u ostatak tijela.
Između pretkomora i komora nalaze se zalisci koji sprečavaju povrat krvi: trikuspidalni zalistak između desne pretkomore i komore, i mitralni (bikuspidalni) između lijeve pretkomore i komore. Na izlazu iz komora nalaze se polumjesečasti zalisci – plućni zalistak na desnoj i aortni na lijevoj strani. Ovi zalisci osiguravaju jednosmjerni tok krvi i sprečavaju njeno vraćanje unazad.
Zid srca se sastoji od tri sloja: endokarda (unutrašnji sloj koji oblaže šupljine srca), miokarda (srednji sloj koji čini srčani mišić i omogućava kontrakciju) i epikarda (spoljašnji sloj). Srce je obavijeno perikardom, dvoslojnom membranom koja ga štiti i omogućava nesmetano kretanje prilikom rada.
Fiziologija srca
Srce funkcioniše kao dvostruka pumpa koja radi u ritmičnim ciklusima – sistoli (kontrakcija) i dijastoli (opuštanje). Tokom sistole, krv se iz komora potiskuje u plućnu arteriju i aortu, dok se tokom dijastole komore pune krvlju iz pretkomora. Ciklus traje oko 0,8 sekundi, što pri prosječnom pulsu od 75 otkucaja u minuti znači da srce dnevno napravi više od 100.000 kontrakcija.
Rad srca reguliše provodni sistem koji čine specijalizovane ćelije sposobne za stvaranje i provođenje električnih impulsa. Glavni pejsmejker je sinoatrijski (SA) čvor, koji se nalazi u desnoj pretkomori. On spontano generiše impulse koji se šire kroz atrije i dovode do njihove kontrakcije. Signal zatim dolazi do atrioventrikularnog (AV) čvora, odakle se prenosi na Hisov snop, desnu i lijevu granu, te konačno na Purkinjeova vlakna koja stimulišu kontrakciju komora.
Snabdijevanje srca krvlju obavlja se putem koronarnih arterija, koje izlaze iz početnog dijela aorte. Ove arterije osiguravaju da srčani mišić dobije dovoljno kisika i hranjivih materija. Ako dođe do začepljenja koronarne arterije, razvija se ishemija, koja može uzrokovati anginu pektoris ili infarkt miokarda.
Zanimljivost i značaj
Srce je izuzetno izdržljiv organ – tokom života prosječan čovjekovo srce otkuca više od tri milijarde puta i ispumpa stotine miliona litara krvi. Njegov ritam može se mijenjati u skladu s fizičkom aktivnošću, emocijama i hormonskim promjenama, ali zahvaljujući autonomnom nervnom sistemu, srce može raditi i potpuno neovisno o svjesnoj kontroli.
Ukratko, anatomija srca omogućava savršenu mehaničku strukturu, a fiziologija preciznu električnu i mišićnu koordinaciju. Zajedno čine savršeni biološki motor koji neumorno održava život svakog trenutka.
Srce je jedan od najfascinantnijih organa u ljudskom tijelu, ne samo zbog svoje uloge, već i zbog brojnih zanimljivosti koje ga čine jedinstvenim. Iako je teško povjerovati, srce počinje da kuca već oko treće sedmice nakon začeća, dok embrion još nema razvijen mozak. To znači da je upravo srce prvi aktivni organ koji započinje život čovjeka.
Još jedna zanimljivost je da srce ima vlastiti električni sistem, što znači da može nastaviti kucati i van tijela – sve dok ima dovoljno kisika i hranjivih materija. Eksperimenti su pokazali da se izolovano srce, kada se smjesti u hranljivi rastvor, može kontrahovati još nekoliko sati, jer impulse stvara samo, bez komandi mozga.
Iako većina ljudi misli da srce kuca ravnomjerno, u stvarnosti njegov ritam stalno blago varira, i ta mala promjenljivost je znak zdravlja. Prevelika ujednačenost otkucaja (bez fleksibilnosti u ritmu) može čak biti pokazatelj stresa, iscrpljenosti ili bolesti srca. Naučnici to nazivaju “varijabilnost srčanog ritma”, i koriste je kao mjerilo kondicije autonomnog nervnog sistema.
Zanimljivo je i to da srce muškarca i žene kuca različitim ritmom – ženska srca obično kucaju brže, u prosjeku oko 78 puta u minuti, dok muška oko 70. Osim toga, žensko srce je nešto manje i lakše, ali je elastičnije i često bolje reaguje na stres.
Kroz život, srce prosječne osobe ispumpa oko 200 miliona litara krvi, što bi bilo dovoljno da se ispuni preko 80 olimpijskih bazena. Ta krv putuje kroz mrežu od oko 100.000 kilometara krvnih sudova, što je dužina koja bi čak dva i po puta obišla planetu Zemlju.
Još jedna fascinantna činjenica je da srce ima unutrašnji ritam koji se može “usklađivati” sa okolinom. Na primjer, kad slušamo muziku sporog tempa, ritam srca se može usporiti, dok ga brza i energična muzika može ubrzati. Takođe, naučno je dokazano da se otkucaji srca mogu sinkronizovati među osobama koje su emocionalno povezane – poput zaljubljenih parova, roditelja i djece, ili čak među muzičarima koji zajedno sviraju.
Čak i emocije imaju ogroman uticaj na srce. Osjećaj ljubavi, zahvalnosti i mira može fiziološki usporiti ritam srca i sniziti krvni pritisak, dok bijes, strah ili tuga dovode do ubrzanog rada i povećanja adrenalina. Zato nije slučajno što se srce u mnogim kulturama smatra centrom duše, ljubavi i hrabrosti.
