VIC DANA: Policajac na poslu

Šale na račun policije postoje otkako je svijeta odnosno otkako je policajaca. No da li ovi naši heroji iz svakodnevnog života zaslužuju takav tretman. Zasigurno postoje loši primjeri u svim poslovima pa tako i u policijskim, no zaslužuju li baš svi da ih etiketiramo na osnovu nekoliko loših pojedinaca?

–Pa upravo mi moj rođeni brat javlja da je i njemu mati preselila…

POLICIJA – NASTANAK, ISTORIJSKI RAZVOJ I ULOGA KROZ VJEKOVE

Policija, kao organizovana institucija čiji je zadatak održavanje reda, mira i sigurnosti u društvu, danas je neizostavan dio života svake države. Međutim, put do savremenih policijskih snaga bio je dug i složen, a njihova uloga, oblik i struktura mijenjali su se u zavisnosti od društvenih, političkih i ekonomskih okolnosti. Da bismo razumjeli značaj policije danas, potrebno je zaviriti duboko u njen istorijski razvoj – od prvih zajednica koje su imale čuvare reda, preko srednjovjekovnih straža, do moderne policije kakvu poznajemo u 21. vijeku.

1. POČECI – PRIMITIVNI OBLICI KONTROLE REDA

U najranijim ljudskim zajednicama nije postojala institucija policije u današnjem smislu. Red i sigurnost održavali su starješine, poglavice ili ratnici koji su imali zadatak da štite zajednicu. U drevnim plemenima, pravila ponašanja bila su povezana sa običajima i religijom, pa se svaki prekršaj kažnjavao kolektivno ili od strane vođe.

• Stari Egipat: već oko 2500. godine p.n.e. postojali su prvi oblici organizovanih „čuvara reda“. Faraoni su imali posebne jedinice koje su čuvale hramove, štitile trgovačke puteve i održavale red u gradovima. Oni su bili naoružani palicama i psima, a koristili su i obučene majmune za hvatanje kriminalaca – što je jedna od najneobičnijih zanimljivosti iz istorije.

• Babilon: Hamurabijev zakonik (oko 1750. p.n.e.) predviđao je kazne za krađe, prevare i nasilje, a sprovođenje zakona povjeravano je posebnim stražarima.

• Stara Grčka: u Atini su postojali javni robovi poznati kao „skitički lukari“ koji su pomagali u održavanju reda i uhapsili bi one koji krše zakone.

• Rimsko carstvo: Rimljani su imali najrazvijeniju strukturu za svoje vrijeme. Car August osnovao je Cohortes Urbanae – gradske kohorte koje su patrolirale ulicama i održavale javni red. Postojali su i Vigiles – neka vrsta kombinovane policije i vatrogasne službe. Ova rimska organizacija smatra se jednim od prvih oblika prave policije u istoriji.

2. SREDNJI VIJEK – OD STRAŽA DO SAMOZAŠTITE

Nakon pada Rimskog carstva, Evropa je ušla u period kada nije postojala centralizovana državna sila, pa je i koncept policije nestao ili se razbio na manje oblike.

• Feudalno društvo: u srednjem vijeku red su održavali feudalci na svojim teritorijama. Vitezovi i stražari imali su zadatak da štite posjede, ali i da čuvaju putnike od razbojnika.

• Engleska: već u 9. vijeku razvijen je sistem „tything“ – deset domaćinstava činilo je zajednicu koja je sama bila odgovorna za održavanje reda. Kasnije se razvio sistem „šerifa“ (shire-reeve), koji je bio kraljev predstavnik u određenom okrugu.

• Noćne straže: u većim gradovima postojale su grupe građana koje su noću obilazile ulice i pazile na red i požare. Međutim, njihov rad bio je neorganizovan i zavisio je od volje i moći pojedinaca.

3. RANA MODERNA EPOHA – PUT KA MODERNOJ POLICIJI

Sa razvojem gradova, trgovine i prvih država u ranom novom vijeku, pojavila se potreba za stalnim i organizovanim snagama koje će čuvati red.

• Francuska: smatra se kolijevkom moderne policije. U 17. vijeku, kralj Luj XIV imenovao je prefekta policije u Parizu (1667). Ovo je bio prvi pokušaj stvaranja profesionalne policijske sile koja nije bila samo vojna jedinica, već specijalizovana za unutrašnju sigurnost.

• Engleska: 1749. godine osnovana je Bow Street Runners – prva organizovana grupa istražitelja u Londonu. Oni se često nazivaju „prvim detektivima“ u istoriji.

• Beč: u 18. vijeku Habsburška monarhija stvorila je tzv. „policijsku kancelariju“ koja je pratila kriminal, ali i političke protivnike.

4. MODERNA POLICIJA – 19. VIJEK

Prava transformacija dogodila se u 19. vijeku, sa industrijalizacijom i naglim rastom gradova. Bilo je potrebno stvoriti profesionalnu, uniformisanu i stalnu policijsku silu.

• London Metropolitan Police: osnovana 1829. godine, pod vodstvom Sir Roberta Peela. Policajci su se prozvali „Bobbies“ ili „Peelers“ i nosili su prepoznatljive uniforme i palice. Ova organizacija se smatra prvom modernom policijom u svijetu.

• Francuska: nastavila je razvoj sa tzv. „žandarmerijom“ – militarizovanom policijom koja postoji i danas.

• Njemačka i Austro-Ugarska: sredinom 19. vijeka formiraju se policijske snage u većim gradovima poput Berlina, Beča i Budimpešte.

• Sjedinjene Američke Države: prve policijske snage nastale su u Bostonu (1838) i New Yorku (1845). One su imale zadatak da kontrolišu javni red, ali su često bile pod uticajem politike i korupcije.

5. 20. VIJEK – POLICIJA KAO MODERNA INSTITUCIJA

Tokom 20. vijeka policija dobija oblik koji je najsličniji današnjem.

• Profesionalizacija: policija se izdvaja kao nezavisna služba, s posebnim akademijama, uniformama i hijerarhijom.

• Tehnologija: uvedeni su telefoni, radio-veze, automobili i kasnije kompjuteri.

• Specijalne jedinice: 20. vijek donio je razvoj specijalnih snaga (npr. SWAT u SAD, GSG-9 u Njemačkoj) koje se bore protiv terorizma i organizovanog kriminala.

• Međunarodna saradnja: 1923. osnovan je Interpol u Beču, organizacija koja povezuje policijske snage širom svijeta.

6. POLICIJA DANAS – 21. VIJEK

U savremenom društvu policija ima širok spektar zadataka:

• održavanje javnog reda i mira,

• sprječavanje kriminala,

• istraga i hvatanje počinilaca,

• saobraćajna kontrola,

• borba protiv terorizma i organizovanog kriminala,

• međunarodna saradnja.

Savremena policija koristi napredne tehnologije: video nadzor, biometriju, baze podataka, vještačku inteligenciju i forenzičke metode. Međutim, paralelno se javljaju i etičke dileme – pitanje privatnosti, ljudskih prava i zloupotrebe moći.

7. SIMBOLIKA POLICIJE

Policija se u društvu doživljava i kao zaštitnik, ali ponekad i kao represivna sila. Njihovi simboli – uniforma, značka, palica i vozila – imaju dvostruku funkciju: da ulijevaju sigurnost građanima i da pokažu autoritet pred kriminalcima.

8. POLICIJA NA BALKANU – ISTORIJSKI PREGLED

• U Osmanskom carstvu red su čuvali „zaptije“ – nešto poput današnjih policajaca.

• U Srbiji, moderna policija nastaje sredinom 19. vijeka, kada se formira Ministarstvo unutrašnjih djela (MUP).

• U Jugoslaviji, policija je imala posebnu ulogu, često povezanu i s državnom bezbjednošću.

• Danas, policijske snage u zemljama Balkana prolaze kroz procese modernizacije i prilagođavanja evropskim standardima.

Policija je kroz istoriju prošla put od jednostavnih čuvara reda u drevnim zajednicama do savremenih, tehnološki opremljenih i specijalizovanih institucija. Njena suština ostaje ista – zaštita građana i održavanje reda – ali način na koji to postiže stalno se mijenjao u skladu s vremenom.

Danas, policija nije samo sila koja sprovodi zakon, već i partner zajednici, čuvar ljudskih prava i stub sigurnosti. Budućnost policije biće oblikovana balansiranjem između sve naprednijih tehnologija i očuvanja osnovnih sloboda građana.